Jesteś tym czym oddychasz. Czy unikanie zanieczyszczeń jest możliwe?

O naszym zdrowiu i samopoczuciu decyduje nie tylko nasz styl życia, ale także stan środowiska, w którym żyjemy. A to niestety w ostatnich 200 latach uległo znacznemu zniszczeniu i zanieczyszczeniu. Zanieczyszczenie środowiska obserwowane jest we wszystkich trzech obszarach: w powietrzu, glebie i wodzie. Jednak to właśnie zanieczyszczenie powietrza ma szczególnie istotny wpływ na niszczenie środowiska naturalnego oraz zdrowie człowieka i jakość jego życia.

Masz wpływ na to, czy ćwiczysz, poniekąd na to, jak się odżywiasz, ale czy masz wpływ na to, czym oddychasz? Czy unikanie zanieczyszczeń środowiska w ogóle jest możliwe?

W dalszej części artykułu dowiesz się m.in. jakie są główne rodzaje i źródła zanieczyszczeń powietrza? Od czego zależy jakość powietrza? Czym różni się smog londyński od smogu Los Angeles i w jakich porach te rodzaje smogu występują w Polsce? Jak smog wpływa na nasze zdrowie i odporność? Jak sobie radzić z zanieczyszczeniami powietrza? A także o tym, jakie są niekorzystne skutki nadmiernego hałasu na zdrowie? Oraz o skażeniach żywności, które także bywają efektem zanieczyszczeń środowiska.

Zanieczyszczenie środowiska

Zanieczyszczenia środowiska mogą być spowodowane przez źródła naturalne (tj. wulkany). Natomiast obecnie główną ich przyczyną są źródła sztuczne, a dokładniej działalność człowieka. Głównymi ich źródłami są: przemysł, gospodarka komunalna, transport i rolnictwo. Ich miarą zaś jest poziom skażenia powietrza, wód i gleby oraz hałas. Warto uświadomić sobie, że substancje szkodliwe znajdują się w powietrzu, którym oddychamy, w wodzie, którą pijemy, glebie, na której uprawiamy rośliny, a które później stanowią pokarm dla zwierząt i nas samych. Jak widzisz, jest wiele dróg wnikania szkodliwych związków do organizmu. Problem jest naprawdę poważny i wymaga rozwiązania, bo na szali jest nie tylko nasze zdrowie, ale wręcz życie. Dlatego też tak ważne jest, aby uświadomić sobie i dowiedzieć się więcej jakie są efekty oddziaływania zanieczyszczeń środowiska na nasz organizm.

Zanieczyszczenia środowiska możemy podzielić na te dotyczące:

Powietrza – więcej na ten temat przeczytasz w dalszej części wpisu;
Wody — powodują zmianę jej cech fizycznych, chemicznych lub biologicznych. Uniemożliwiają jej wykorzystanie wody do celów pitnych lub gospodarczych. Główne zanieczyszczenia wód to: pestycydy, metale ciężkie, fenole.
Gleby — powodują zmianę cech gleby, co uniemożliwia normalne korzystanie z niej. Główne zanieczyszczenia gleby to: metale ciężkie i nawozy sztuczne.
Krajobrazu — polegają na obniżeniu wartości wyglądu otoczenia poprzez działanie człowieka, np. hałdy.

Nie mniej ważne są też zanieczyszczenia:
Hałasem — spowodowane dużą emisją hałasu wytwarzanego przez urządzenia mechaniczne oraz głośniki nadające muzykę w miejscach publicznych.
Światłem — czyli emisja światła, która przeszkadza np. w funkcjonowaniu człowieka, czy w żerowaniu zwierzętom.
Skażenia promieniotwórcze — czyli skażenie wody, gleby lub powietrza substancjami radioaktywnymi. Powstają one zazwyczaj podczas awarii urządzeń jądrowych (np. elektrowni jądrowej) lub też wybuchu bomby atomowej itp.

 

W obecnych czasach mamy ciągły kontakt z zanieczyszczeniami środowiska. Dłuższe kontakt z czynnikami szkodliwymi może wywołać osłabienie odporności oraz spadek sił witalnych. W konsekwencji zwiększa to podatność organizmu na dalsze ich niekorzystne oddziaływanie. Mamy takie błędne koło.

Czy i jak możemy się uchronić przed niekorzystnym wpływem środowiska?

Aby ochronić się przed niekorzystnym wpływem środowiska, musimy przede wszystkim zacząć bardziej o nie dbać. Bez tego nic nie zdziałamy. Każdy z nas może przyczynić się do poprawy stanu środowiska poprzez zmianę lub wprowadzenie prostych nawyków. Jakich? Np. stosowanie mniejszej ilości substancji chemicznych (np. nawozy, pestycydy), oszczędzanie energii i wody, segregacja odpadów, zaprzestanie ogrzewania paliwami stałymi itp. Bez zmiany naszych nawyków środowisko sobie nie poradzi. Będzie w coraz gorszym stanie, a my razem z nim.

Oddychamy od chwili urodzin aż do chwili śmierci. Jest to nasza podstawowa i stała potrzeba. Bez powietrza nie ma życia, a jego jakość ma ogromny wpływ na wszystkie jego aspekty. Chciałoby się powiedzieć: jesteś tym, czym oddychasz.

Dlatego też dzisiejszy wpis w głównej mierze poświęcić chcę zanieczyszczeniom powietrza. Czyli temu, czym oddychamy i czym oddychać będziemy oraz jaki ma to na nas wpływ...

Zanieczyszczenie powietrza

Zanieczyszczenie powietrza jest jednym z głównych światowych zagrożeń środowiska. Zanieczyszczeniami są wszelkie substancje (gazy, ciecze, ciała stałe), które znajdują się w powietrzu i nie są jego naturalnymi składnikami. Są nimi też substancje występujące w nim naturalnie, ale w znacznie zwiększonych ilościach.

Powietrze jest mieszanką gazów. Głównymi jego składnikami są: azot stanowiący ok. 78% i tlen ok. 21%. Pozostałą część stanowią inne gazy: argon, dwutlenek węgla oraz w niewielkich ilościach: neon, hel, krypton, ksenon i wodór. Ponadto powietrze zawiera różną, zależną od warunków otoczenia ilość pary wodnej.

Główne zanieczyszczenia powietrza to: dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu i tlenki azotu (NO2, NOx), tlenek węgla (czad), pył PM10 i pył PM2,5, metale ciężkie (m.in. rtęć, kadm, ołów, mangan, chrom), benzo(a)piren (należy do węglowodorów aromatyczne — WWA), a także dioksyny.

Temat zanieczyszczeń powietrza jest taki ważny, ponieważ wpływa na nasze zdrowie, to jak się czujemy, a także długość i jakość naszego życia. Aby walczyć skutecznie, musisz dowiedzieć się z kim i o co walczysz.

Jakość powietrza w Polsce

Niestety jakość powietrza w Polsce należy do najgorszych w Europie. W badaniach Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) z 2013 roku na temat poziomu zanieczyszczeń aż 6 polskich miast znalazło się w pierwszej dziesiątce rankingu najbardziej zanieczyszczonych miast w Europie. Były to: Kraków, Nowy Sącz, Gliwice, Zabrze, Sosnowiec, Katowice. W miastach tych przez prawie połowę roku przekraczany jest limit stężenia zanieczyszczeń powietrza. Dla porównania w innych miastach europejskich limity te są przekraczane nie częściej niż przez kilka dni w roku. Naszymi konkurentami w walce o najgorsze powietrze są Bułgarzy. Za to my zajmujemy niechlubne pierwsze miejsce w całej UE pod względem stężenia rakotwórczego benzo(a)pirenu, stale przekraczając wartość obowiązującej normy. To tak jakbyśmy wypalali od kilkuset do nawet kilku tysięcy papierosów rocznie.

Szczególny niepokój budzą przede wszystkim zdrowotne aspekty i konsekwencje złego stanu powietrza. Jak wynika z badań, ze względu na zły stan powietrza umiera w Polsce kilkadziesiąt tysięcy osób rocznie. Dotychczasowe ustalenia potwierdzają, że zachodzi ścisły związek między oddychaniem złej jakości powietrzem a występowaniem negatywnych efektów zdrowotnych.

Mimo iż mamy najgorszej jakości powietrze wśród wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej, to świadomość istnienia i wagi problemu w naszym społeczeństwie wciąż jest zbyt niska. Niewiele jest osób, które mają wystarczającą wiedzę o wpływie zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Stąd też problem smogu jest u nas bardzo często ignorowany lub co najmniej bagatelizowany.

Co prawda w ciągu ostatnich kilku lat nastąpił w Polsce pewien wzrost zainteresowania problemem złej jakości powietrza. Jednak to wszystko dzieje się zbyt wolno.

Zanieczyszczenia powietrza powodują nie tylko niekorzystny wpływ na zdrowie czy zwiększoną umieralność. Działają też szkodliwie na rośliny i zwierzęta oraz zabytki (uszkadzają budynki i materiały).

Zanim powiemy o konsekwencjach, to warto się dowiedzieć …

Co jest przyczyną złej jakości powietrza w naszym kraju?

Źródeł jest kilka:

1. Ogrzewanie budynków tzw. niska emisja. Pochodzi z sektora bytowo-komunalnego. Są to zanieczyszczenia pochodzące z domowych pieców, kotłów i kominków opalanych węglem i drewnem (kominy poniżej 40m wysokości). Przyczyną emisji tych zanieczyszczeń jest:
   - spalanie paliw grzewczych złej jakości (głównie słabej jakości węgla, a także mułu węglowego czy tzw. flotokoncentratów);
   - spalanie odpadów (zarówno w piecach domowych, jak i na otwartej przestrzeni);
   - zły stan techniczny domów i systemów grzewczych, które emitują najwięcej zanieczyszczeń. Mam tu na myśli głównie piece starego typu tzw. kopciuchy. Można w nich spalić dosłownie wszystko. Charakteryzujące się niską efektywnością energetyczną i brakiem wyposażenia w odpowiednie filtry.
   - niskie kominy, które powodują, że zanieczyszczenia gromadzą się w jednym miejscu. Szczególnie jeśli domy znajdują się w kotlinach lub dolinach rzek;
   - niewłaściwy sposób palenia w piecu;
   - brak lub bardzo słabe ocieplenie domów, co przekłada się na większe zużycie opału.
   Niska emisja ma także związek z wypalaniem łąk i paleniem liści. Jest to niestety nadal częste szczególnie na wsiach.
   Niska emisja z ogrzewania domów odpowiada za ponad połowę zanieczyszczeń w skali całego kraju (gł. drobny pył całkowity, a także pyłów PM10, PM2,5, oraz benzo(a)pirenu i dioksyn). Szkodliwe substancje pochodzące z niskiej emisji docierają praktycznie wszędzie. Zatruwają powietrze, wody, gleby i tym samym wszystkie organizmy, które oddychają i spożywają skażoną wodę i żywność.
2. Transport samochodowy (tzw. emisja liniowa).Do znacznego udziału transportu samochodowego w emisji zanieczyszczeń przyczynia się:
   - szybki wzrost liczby samochodów;
   - zły stan techniczny i wiek pojazdów;
   - proceder usuwania filtrów cząstek stałych (DPF, FAP) z nowych pojazdów z silnikiem Diesla;
   - mało skuteczne kontrole poziomu emisji spalin;
   - zły stan dróg.
   Zanieczyszczenia, pochodzące z transportu są dużo bardziej szkodliwe dla ludzi, niż te pochodzące z przemysłu. Dlaczego? Ponieważ występują się w dużych stężeniach na niskich wysokościach w bezpośrednim sąsiedztwie ludzi. Jednym z głównych sprawców są samochody z silnikami Diesla. Jednak warto wiedzieć, że pył wytwarzanego przez auta tzw. emisja z rury stanowi tylko kilka procent. Kilkanaście procent powoduje ścieranie opon i klocków hamulcowych. Aż 80% to pylenie wtórne, czyli podrywanie pyłu osadzonego na powierzchni drogi przez ruch samochodowy. W skali kraju transport samochodowy odpowiada za około 5-15% wszystkich zanieczyszczeń. Głównie są to: sadza, pyły zawieszone oraz tlenki azotu i tlenek węgla. Oczywiście w miejscach o dużym ruchu wartości te są większe. W Warszawie transport odpowiada za ponad 60% szkodliwych pyłów gazowych.
3. Przemysł. To element, w którym odnotowano sporą poprawę. Od lat 80. XX wieku znacznie zmniejszyła się u nas emisja szkodliwych substancji. Zwłaszcza pyłów i dwutlenku siarki - SO2 związana z produkcją przemysłową. Oczywiście w wielu miejscach w Polsce zakłady przemysłowe wciąż są bardzo istotnym źródłem zanieczyszczeń powietrza. M.in. pyłu zawieszonego, WWA, tlenków azotu i siarki, arsenu oraz metali ciężkich. Są to przede wszystkim huty, koksownie, rafinerie ropy naftowej oraz zakłady produkujące płyty wiórowe.
4. Energetyka oparta na spalaniu węgla. W Polsce aż 85 proc. energii elektrycznej produkowanej jest z węgla. Jak wynika z raportu Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBIZE) elektrownie mieszczące się na terenie naszego kraju odpowiadają za 11% emisji pyłu pierwotnego PM 2,5, 51% dwutlenku siarki oraz 31% emisji tlenków azotu. Elektrownie mają znaczący wpływ na jakość powietrza na terenie całego kraju. Emitują bowiem zanieczyszczenia na dużych wysokościach, przez co zwiększają możliwość ich przemieszczania. Elektrownie węglowe w Polsce w znacznej większości opierają się na starych technologiach. Średni wiek elektrowni węglowych wynosi 40 lat, a jedynie 10% z nich jest młodszych niż 10 lat.
5. Rolnictwo. Przez rolnictwo produkowane są m.in. metan i dwutlenek azotu. Metan pochodzi głównie z hodowli (procesu fermentacji karmy roślinnej w układzie trawiennym zwierząt — bydła i trzody), w innych krajach także z produkcji ryżu. Natomiast dwutlenek azotu powstaje ze spalania biomasy i wysiewu nawozów na grunty uprawne.

To, jakie źródło zanieczyszczeń ma największy wpływ na jakość powietrza, a zatem na nasze zdrowie, w ogromnej mierze zależy od: miejsca, pory roku, a nawet pory dnia. Inny będzie udział poszczególnych typów źródeł w sąsiedztwie ruchliwej ulicy. Inny w dzielnicy domów jednorodzinnych ogrzewanych węglem lub drewnem. A jeszcze inny w pobliżu zakładu przemysłowego.

W wielu miejscach istotnym źródłem szkodliwych substancji w powietrzu jest napływ zanieczyszczeń spoza rozważanego obszaru, np. miasta czy pojedynczej dzielnicy. Na przykład w sezonie grzewczym napływ pyłów z miejscowości otaczających Kraków może być istotnym źródłem zanieczyszczeń powietrza w samym Krakowie. Oczywiście ich przepływ może odbywać się w obie strony, w zależności od pogody. Zanieczyszczenia pyłowe i niektóre gazowe mogą też przemieszczać się na znaczne odległości (100–1000 km) i mieć zły wpływ na zdrowie ludzi daleko od miejsc, w których powstały. Problem ten dotyczy głównie zanieczyszczeń wytwarzanych przez przemysł oraz w procesie produkcji energii.

Sytuacja zanieczyszczenia powietrza niską emisją jest niezwykle niebezpieczna. Pochodzące z niej szkodliwe substancje docierają praktycznie wszędzie. Zatruwają powietrze, wody, gleby i tym samym wszystkie organizmy, które oddychają i spożywają skażoną wodę i żywność.

Skuteczne rozwiązanie problemu skażenia powietrza wymaga zdecydowanych działań od wszystkich sektorów przyczyniających się do emisji zanieczyszczeń. Czyli do gospodarstw domowych, transportu, produkcji energii, przemysłu, rolnictwa. Oczywiście nie mniej ważna jest tutaj postawa i świadomość ogólna społeczeństwa, która ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia tych działań. Potrzebne są działania na wszystkich szczeblach: indywidualnych, lokalnych, jak i krajowych.

Teraz pora przejść do szczególnie niebezpiecznego zjawiska, jakim jest…

Smog - czym jest, jak powstaje?

Słowo „smog” powstało przez połączenie dwóch angielskich wyrazów: smoke, czyli „dym” i fog, czyli „mgła".

Smog to zjawisko, które powstaje na skutek jednoczesnego wystąpienia kilku niekorzystnych czynników. Są nimi: zanieczyszczenia powietrza spowodowanego działalnością człowieka, duże zamglenie oraz brak wiatru. Można powiedzieć, że smog jest taką sztuczną mgłą, która utworzyła się jako efekt działań człowieka oraz pewnych niesprzyjających okoliczności przyrody.

Unoszący się smog sprawia, że powietrze staje się nieprzejrzyste, często o nieprzyjemnym zapachu.

Z uwagi na miejsce i warunki jego tworzenia wyróżniamy 2 główne rodzaje smogu:

- smogu typu Los Angeles (fotochemiczny, letni). Powstaje przede wszystkim w letnich miesiącach. Spotkać go można głównie w strefach subtropikalnych. Smog typu Los Angeles składa się przede wszystkim z gazów, w tym tlenków węgla, azotu i węglowodorów. Pod wpływem słońca powstają z nich kolejne szkodliwe silne utleniacze, np. ozon, nadtlenek wodoru, które są szkodliwe dla zdrowia i środowiska. W Polsce smog ten występuje w miesiącach letnich (od czerwca do września) w Warszawie i Krakowie (ze wg na duży ruch komunikacyjny). Może podrażniać oczy i drogi oddechowe.

Jak powstaje taki smog?

Powstaje głównie w ciepłe i bezwietrzne dni, kiedy temperatura wynosi ok. 25-35C. W takich warunkach pod wpływem mocnego słońca dochodzi do silnej przemiany związków chemicznych zawartych w spalinach samochodowych i powstają utleniacze jak np. toksyczny ozon czy tlenek węgla. Smog ten tworzy również bardzo szkodliwą brązową mgłę.

- smog londyński (siarkowy, kwaśny, jesienno-zimowy), bardziej charakterystyczny dla klimatu umiarkowanego. Powstaje głównie zimą (od września do marca) i ma związek z paleniem w piecach. Smog londyński to przede wszystkim mieszanka różnych pyłów, wzbogacona o tlenki siarki, azotu czy węgla, a także o sadzę. W Polsce występuje głównie w Krakowie i na Górnym Śląsku. Źle wpływa na układy oddechowy i krążenia.

Jak powstaje taki smog?

Kiedy dym z komina unosi się coraz wyżej, jego temperatura spada. Przy normalnych warunkach temperatura powietrza wraz z wysokością spada i dym swobodnie unosi się w górne warstwy atmosfery.

Jednak jesienią i zimą często dochodzi do tzw. inwersji (odwrócenia) temperatury. Wtedy mamy sytuację odwrotną. Im wyżej tym temperatura jest wyższa. W takich warunkach dochodzi do szybkiego zrównania temperatur — zanieczyszczeń z komina i powietrza. Przez to zanieczyszczenia utrzymuje się bliżej powierzchni ziemi, bo nie mogą uciec w wyższe warstwy atmosfery. Jeśli jeszcze dodatkowo nie ma wiatru i mamy wysoką wilgotność, to dochodzi do coraz większego gromadzenia się smogu.

Niestety, występuje również zjawisko przenoszenia się zanieczyszczeń na inne obszary, czyli tak zwany smog napływowy.

Co ma wpływ na powstawanie smogu?

Stan jakości powietrza kształtowany jest przez wiele czynników. Najbardziej istotny wpływ na jakość powietrza ma:

- ilość zanieczyszczeń powstających z tzw. niskiej emisji, czyli pieców na paliwa stałe. Czyli używanie niskiej jakości paliw lub słabej jakości instalacji (zwłaszcza pieców) oraz słaba termomodernizacja budynków;

- wzmożony transport. Czyli emisja z „rury wydechowej” oraz ciągłe unoszenie i wzbijanie pyłów zawieszonych ze startych opon i hamulców;

- zakłady przemysłowe w okolicy;

- zmniejszanie powierzchni terenów zielonych. Powoduje to brak funkcji filtrowania powietrza;

- położenie. Niskie położenie terenu (np. położenie w kotlinie lub dolinie rzeki) utrudnia przepływ powietrza i powoduje gromadzenie się zanieczyszczeń. Taka sytuacja ma miejsce m.in. w Krakowie i w Zakopanem;

- pogoda. Niski poziom opadów oraz bezwietrzna pogoda powodują koncentrację zanieczyszczeń;

- gęsta zabudowa. Jest bardzo charakterystyczna dla dużych miast. Zabudowanie korytarzy przewietrzania i odnowy powietrza utrudnia krążenie i wymianę mas powietrza.

Skąd się bierze smog:

• niska emisja (ogrzewanie paliwami stałymi) 56%;
• przemysł 17%;
• transport drogowy 13%;
• produkcja energii 5%;
• rolnictwo 5%;
• inne źródła 4%;

Co wchodzi w skład smogu? Czym oddychamy?

W skład smogu wchodzą następujące zanieczyszczenia powietrza:

• Pył zawieszony jest szczególnie ważną substancją znajdującą się w powietrzu z punktu widzenia ochrony naszego zdrowia i życia. Szczególnie pyły PM10 (mieszanka zawieszonych w powietrzu cząsteczek o średnicy nie większej niż 10 μm) i PM2,5 to pył, którego cząstki mają średnicę poniżej 2,5 mikrometra (µm). Cząsteczki pyłu PM10 będące mieszanką zawieszonych w powietrzu substancji toksycznych z łatwością wnikają do płuc i powodują choroby układu oddechowego. Natomiast pyły o średnicy mniejszej - PM2,5 - mogą przenikać także do krwiobiegu, przenoszą na swojej powierzchni toksyczne ładunki i odpowiadają za choroby układu krążenia. Pył zawieszony: uszkadza płuca, podnosi ciśnienie krwi, zwęża naczynia krwionośne i drogi oddechowe, zwiększa ryzyko zawału serca i udaru mózgu, przenika do organizmu płodu i zaburza jego rozwój, może być przyczyną nowotworów. W pyle zawieszonym poza PM 10 i PM 2,5 oraz sadzą mogą znajdować się też:
  
  • metale ciężkie (Hg – rtęć, Cd – kadm, Pb – ołów, Mn – mangan, Cr – chrom) – szkodliwe dla ludzi, zwierząt i roślin, gromadzą się w organizmie;
  • wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA – m.in. BaP α-benzopiren). Podrażniają oczy i gardło. Powodują problemy z oddychaniem. Substancje rakotwórcze i powodujące silne zatrucia. Wpływają szkodliwie na układ oddechowy (stany zapalne, infekcje, astma, zmniejsza wydolność płuc);
• dwutlenek siarki (SO2) – wyjątkowo szkodliwy zarówno dla zdrowia ludzi, jak i całego środowiska. Powoduje ból głowy, uczucie niepokoju oraz podrażnia oczy i gardło. Powoduje problemy z oddychaniem oraz choroby serca.
• ozon (O3) – podrażnia oczy i gardło. Uszkadza płuca, wywołuje kaszel i bóle w klatce piersiowej. Powoduje problemy z oddychaniem oraz choroby serca. Jedna z głównych przyczyn powstawania kwaśnych opadów;
• dwutlenek azotu (NO2) i tlenki azotu – jedne z groźniejszych zanieczyszczeń. Uważa się je za dziesięciokrotnie bardziej szkodliwe od tlenku węgla i kilkakrotnie od tlenku siarki. Podrażniają oczy i gardło. Powodują problemy z oddychaniem. Wpływają źle na wątrobę, śledzionę i krew. Przyczyniają się do powstawania dziury ozonowej i smogu;
• tlenek węgla (czad) – silnie trujący, bezwonny gaz. Wywołuje niedotlenienie serca, mózgu i innych narządów. Zwiększa ryzyko zawału serca i udaru mózgu;
• dioksyny – trujące związki chemiczne. Często odpowiedzialne są za pojawienie się nowotworów czy bezpłodności.

To jak silnie zanieczyszczenia pyłowe wpływają na zdrowie, zależy od: ich stężenia w powietrzu i od czasu ekspozycji, czyli od ich całkowitej ilości, która dostaje się do naszego organizmu. Może zależeć też od rozmiarów, kształtu i składu chemicznego cząstek pyłu. Skład chemiczny pyłu zależy z kolei silnie od jego pochodzenia, czyli źródła. Istnieją silne dowody na szkodliwy wpływ na zdrowie pyłów pochodzących ze spalania paliw kopalnych (węgiel, ropa naftowa) lub biomasy.

Zanieczyszczenia powietrza i smog - jaki mają wpływ na odporność

Zanieczyszczenia powietrza dostają się do organizmu człowieka wraz z oddechem, pokarmem, przez skórę i gałkę oczną. Powodują one spadek naszej odporności.

Co ma smog do odporności?

Bardzo dużo. Zacznę od tego, że smog zmienia odpowiedź układu odpornościowego organizmu na alergeny, wywołuje stany zapalne, a także przyczynie się do rozwoju wielu rodzajów nowotworów (m.in. raka płuc). Jednak to nie wszystko. Zdaniem naukowców z University of Leicester składniki smogu mogą wpływać na zachowanie się bakterii atakujących nasz układ oddechowy i w ten sposób zmieniać skuteczność antybiotyków. Mogą powodować, że baterii stają się odporne na antybiotyki.

Według danych tej organizacji dziewięć na 10 osób na świecie codziennie oddycha zanieczyszczonym powietrzem. Czynnik ten WHO uważa za największe zagrożenie dla ludzkiego zdrowia.

Dlatego teraz pora na przedstawienie wpływu zanieczyszczeń powietrza i smogu na nasz stan zdrowia i długość życia.

Wpływ smogu na zdrowie

Skutki zanieczyszczenia powietrza łatwo zauważyć. Wszyscy widzimy gęsty dym, zalegający nad miastem i pewnie każdemu z nas gorzej się takim złej jakości powietrzem oddycha. Skutki smogu są jednak o wiele bardziej poważne i odległe w czasie, niż się niektórym wydaje.

Od kilkudziesięciu lat lekarze i naukowcy prowadzą badania nad wpływem zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Niektóre oddziaływania są już bardzo dobrze poznane i opisane np. wpływ na choroby układu krążenia czy układu oddechowego. Natomiast inne nadal pozostają przedmiotem badań, a dokładniej ich mechanizmy oddziaływania czekają jeszcze na odkrycie. Np. związek złej jakości powietrza z rozwojem choroby Alzheimera, depresji czy spadkiem IQ u kolejnych pokoleń. Jednak jedno jest pewne: zanieczyszczenia powietrza w ogromnym stopniu wpływają na stan naszego zdrowia i to jak się czujemy. I im wyższe stężenia zanieczyszczeń, tym częściej i poważniej chorujemy, a w skali kraju więcej osób umiera przedwcześnie. Światowa Organizacja Zdrowia uznaje zanieczyszczenie powietrza za najpoważniejsze zagrożenie środowiskowe dla zdrowia publicznego we współczesnym świecie.

Od czasu Wielkiego Smogu Londyńskiego (1952r - 12 tysięcy ofiar — w ciągu 4 dni zmarło 4 tys. ludzi, a w ciągu kilku kolejnych tygodni następne 8 tys.) i podobnych tragicznych zdarzeń w połowie XX wieku, wiadomo, że nawet krótkotrwały kontakt z wysokim stężenia zanieczyszczeń powietrza znacząco zwiększa umieralność. Jednak największy wpływ na umieralność ma ekspozycja trwająca przez dłuższy czas. Większość zgonów przypisuje się wpływowi drobnych pyłów (PM2.5). Więcej zgonów z tej przyczyny związanych jest z chorobami układu krążenia (ok. 2/3) niż z chorobami układu oddechowego. Szacuje się, że w ostatnich latach w Polsce, fatalnej jakości powietrze przyczyniło się do ok. 50 tys. przedwczesnych zgonów rocznie. Zanieczyszczenie powietrza skraca w naszym kraju oczekiwaną długości życia nawet o ponad rok. Dla przykładu w Łodzi jest to ok. 1,5 roku, w Warszawie prawie 2 lata, w Krakowie zaś o 2 lata i 3 miesiące. Trwałe obniżenie stężeń zanieczyszczeń przekłada się na zmniejszenie liczby zgonów w populacji.

A jaki jest wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie?

Oddychanie złej jakości powietrzem powoduje liczne negatywne konsekwencje dla zdrowia człowieka. Szkodliwe cząstki stałe zawieszone w powietrzu, dostają się do organizmu i gromadzą się w nim. W konsekwencji powodują uszkodzenia wielu organów i układów ludzkiego ciała, wpływając na:

- układ oddechowy. Powodują zmiany w płucach i ograniczenie ich czynności (np. zmniejszenie pojemności oddechowej). Prowadzą do powstawania stresu oksydacyjnego;

- układ krążenia. Cząsteczki pyłu zawieszonego łatwo przenikają przez naczynia włosowate, przyczyniając się do zwiększonej krzepliwości i obniżonego nasycenia tlenem. Powoduje to niewydolność serca, miażdżycę tętnic, zwężenie naczyń krwionośnych i nadciśnienie tętnicze.

Do ciężkich chorób przewlekłych, powodowanych przez zanieczyszczenia powietrza należą: przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), astma oskrzelowa, rozedma płuc i oskrzeli, przewlekłe zapalenie oskrzeli, niewydolność płuc, nowotwory płuc i alergie.

Zła jakość powietrza może ponadto wpływać na rozwój i pogłębienie cukrzycy, chorób wątroby, problemów ze zdrowiem psychicznym, otyłości i białaczki dziecięcej, a także na obniżenie płodności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Zbadano ponadto, że wśród kobiet żyjących na terenach o gorszej jakości powietrza istnieje większe ryzyko przedwczesnego porodu, a dzieci rodzą się z mniejszym obwodem główki i niższą wagą. Zauważono też zwiększoną śmiertelnością w grupie niemowląt do 1 roku życia. Już kontakt płodu w czasie ciąży ze szkodliwymi substancjami obecnymi w powietrzu przekłada się na gorszy rozwój i funkcjonowanie w wieku późniejszym układu nerwowego oraz układu oddechowego.

Wyniki badań dowodzą, że rakotwórcze działanie zanieczyszczeń powietrza wzrasta wraz z czasem wykorzystywania węgla.

Osoby szczególnie wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza („smog”)

• Dzieci. Wdychają więcej powietrza w przeliczeniu na kilogram masy ciała i na ogół spędzają więcej czasu na zewnątrz;
• Osoby starsze. Ze wg na obecność licznych przewlekłych chorób;
• Kobiety w ciąży;
• Osoby cierpiące na choroby układu krążenia (nadciśnienie, miażdżyca, choroba niedokrwienna itp.);
• Osoby z chorobami układu oddechowego tj. astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc;
• Osoby otyłe i chorujące na cukrzycę;

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na samopoczucie

Badacze z University of York w Wielkiej Brytanii odkryli niedawno, że w miarę wzrostu stężenia dwutlenku azotu spada satysfakcja z życia oraz osobiste poczucie szczęścia. Dlatego warto pamiętać, że zanieczyszczenie powietrza zagraża nie tylko naszemu zdrowiu fizycznemu, ale także temu, jak się czujemy.

Dopóki jakość powietrza w naszym kraju nie ulegnie znacznej poprawie, warto wiedzieć…

Jak unikać zanieczyszczeń?

Jeśli wiesz lub podejrzewasz, że powietrze w Twojej okolicy jest mocno zanieczyszczone, warto, abyś zastanowił się nad tym, czy i kiedy wychodzić z domu. Zwłaszcza jeśli cierpisz na astmę lub chorobę niedokrwienną serca.

W dniach z bardzo wysokim poziomem zanieczyszczenia powietrza osobom należącym do grupy szczególnie wrażliwych (m.in. dzieci, osoby starsze, kobiety w ciąży) zaleca się, pozostanie w domu.

Ponadto wtenczas:

Nie otwieraj okien. Możesz włączyć klimatyzację, ale tylko jeśli jest w pełni sprawna, a wchodzące w jej skład filtry nie są zużyte lub zniszczone.

Jeśli Cię stać to możesz zainwestować w oczyszczacz powietrza lub stosować filtry w systemach wentylacji. Jest to szczególnie istotne w domach położonych na obszarach o największym zanieczyszczeniu powietrza.

Nie pal w kominku ani w piecu. Każde takie palenie w piecu czy kominku zwiększa zanieczyszczenia powietrza zarówno w domu, jak i w okolicy. Jeśli nie masz alternatywnych źródeł ogrzewania to pal w piecu w taki sposób, aby ograniczyć ilość wydzielanych zanieczyszczeń.

Przemieszczaj się pieszo, na rowerze lub za pomocą środków transportu publicznego zamiast samochodem, lub motorem.

Jeśli jedziesz samochodem i utknąłeś w korku, lepiej nie otwieraj okien, a wentylację czy klimatyzację wyłącz lub przełącz na zamknięty obieg powietrza. Warto przy tym pamiętać, że w takiej sytuacji w kabinie może gromadzić się dwutlenek węgla.

Unikaj spacerów lub jazdy rowerem w trakcie szczytu samochodowego.

Jeśli jedziesz rowerem, to optymalna prędkość wynosi 13–15 km/godz. Poruszając się z taką prędkością, jedziesz na tyle szybko, że krócej narażasz się na wdychanie zanieczyszczeń, ale zarazem na tyle wolno, że nie oddychasz zbyt głęboko.

Jeśli spacerujesz, to najlepszy jest spokojny marsz z prędkością ok. 4 km/godz. Oczywiście należy w miarę możliwości unikać ruchliwych ulic.

Warto zainwestować w maskę przeciwpyłową. Jej używanie w mieście takim jak Pekin znacząco poprawiało pracę serca i ciśnienie tętnicze. Niektóre modele masek chronią też przed toksycznymi gazami.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na środowisko i gospodarkę

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na środowisko możemy podzielić na:

- efekty globalne m.in. zmiany klimatyczne, efekt cieplarniany, destrukcja warstwy ozonowej;

- efekty międzynarodowe m.in. kwaśne deszcze, zakwaszenie gleb i wód;

- efekty lokalne m.in. choroby zwierząt i roślin, zmniejszenie różnorodności biologicznej;

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na gospodarkę. Zła jakość powietrza pociąga za sobą problemy zdrowotne, które z kolei zwiększają koszty ekonomiczne ponoszone przez wszystkich mieszkańców. Koszty te obejmują m.in. wydatki na opiekę zdrowotną, ponoszone bezpośrednio przez ludzi chorujących z powodu fatalnej jakości powietrza, jak i wydatki w ramach systemu opieki zdrowotnej. Nie mniej ważne są też koszty wynikające z mniejszej wydajności pracowników, w tym nieobecności w pracy z powodu choroby pracownika lub jego najbliższych. Każdego dnia całe nasze społeczeństwo ponosi ogromne koszty związane z konsekwencjami oddychania złej jakości powietrzem. Pobyty w szpitalu, leczenie, utracone dni pracy, mniejsza wydajność, czy przedwczesne zgony (szacuje się, iż jest ich ok. 50 tys. rocznie). To nie tylko tragedie osobiste, ale również ogromne koszty dla gospodarki, czyli dla nas wszystkich.

Jak sobie radzić z zanieczyszczeniami - co możemy zrobić?

Skoro za większość zanieczyszczeń powietrza (gł. pyłu zawieszonego i B(A)P) odpowiada niska emisja ze spalania w piecach paliw stałych, to szczególnie pilnymi i potrzebnymi działaniami jest zmiana sposobu ogrzewania, a także termomodernizacja budynków. Bez tego poprawa jakości powietrza w naszym kraju nie będzie możliwa. Ważna jest także poprawa stanu technicznego samochodów poruszających się po naszych drogach. Jak wiadomo, transport samochodowy także w dużej mierze przyczynia się do złej jakości powietrza.

Jak wynika z badań prowadzonych m.in. w ramach projektu LIFE-APIS/PL świadomość ekologiczna naszego społeczeństwa jest słaba. Ciągle powyżej 50 proc. respondentów nie widzi związku pomiędzy jakością powietrza a zdrowiem. Oczywiście z czasem świadomość ta się poszerza – jednak odbywa się to bardzo wolno.

Wynika z tego, iż najważniejszym działaniem, jakie musimy podjąć, jest edukacja. Ma ona na celu przede wszystkim wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie zanieczyszczeń powietrza. Powinni mieć oni wiedzę, jakie są ich źródła oraz jak im zapobiegać. Bardzo ważne jest więc znalezienie sposobów dotarcia do jak najszerszego grona odbiorców. Można wykorzystać odpowiednie dla każdej grupy kanały przekazu (np. telewizja, Internet, aplikacje mobilne). Nie mniej ważne jest również dostosowaniem poziomu prezentowanych informacji dla poszczególnych grup odbiorców.

Działania mające na celu poprawę jakości powietrza muszą być zdecydowane. Powinny odbywać się równocześnie na kilku poziomach: państwa (kraju), gminnym, ale także każdy z nas ma na to wpływ. Pomocne są przede wszystkim odgórne obostrzenia. M.in. dotyczące jakości kotłów do spalania paliw stałych czy też określenie parametrów samych paliw, które mogą być wykorzystywane jako źródło ciepła. Czasami można się nawet posunąć do całkowitego zakazy palenia węglem i drewnem jak będzie to miało miejsce od września tego roku w Krakowie.

Ważnym elementem w walce o czyste powietrze jest także zieleń miejska. Ma ona nie tylko walory estetyczne, upiększając życiową przestrzeń, ale także stanowi „zielone płuca” filtrujące powietrze. Różne gatunki roślin, są specjalistami w pochłanianiu m.in. metali ciężkich czy pyłów zawieszonych. Największe zdolności do walki z zatrutym powietrzem miast mają rośliny liściaste, szczególnie te, wyposażone we włoski i woski.

Przeprowadzone badania dowiodły, iż najlepsze zdolności gromadzenia mikro pyłów o średnicy 2,5–10 µm wykazuje brzoza. Natomiast lipa drobnolistna, trawnik porośnięty życicą i kostrzewą są świetne w gromadzeniu mikro pyłów o średnicy 10–100 µm. Drzewa i krzewy pochłaniające najwięcej pyłów zawieszonych to: brzoza brodawkowata, jesion pensylwański, lipa europejska, leszczyna turecka, jarząb szwedzki, topola szara, miłorząb dwuklapowy, cis pospolity, tawlina jarzębolistna, pęcherzyca kalinolistna, lilak, hortensja krzaczasta, porzeczka złota.

Rośliny, które najlepiej pochłaniają metale ciężkie to byliny takie jak: smagliczki, ubiorki, gęsiówki, nawłocie, a także robinia akacjowa, karagana syberyjska, amorfa krzewiasta, klon jawor i klon polny.

Co możemy zrobić my sami aby poprawić jakość powietrza?

Nasze codzienne wybory mają również wpływ na jakość powietrza. Tak więc my sami możemy zrobić bardzo dużo dla poprawy jakości powietrza, którym oddychamy. Chcesz pomóc? Zacznij od dziś:

* Korzystać z wysokiej jakości pieców grzewczych oraz kupować dobrej jakości opał;

* Zamiast samochodem jeździć transportem publicznym lub rowerem;

* Obniżać zapotrzebowanie na energię cieplną w domu i pracy (np. szczelne okna, ocieplenie budynku);

* Inwestować w oszczędzające energię urządzenia domowe (agd, rtv). Zarówno w domu, jak i w miejscu pracy;

* Korzystać z odnawialnych źródeł energii (np. panele słoneczne, fotowoltaika);

* Uczestniczyć w akcjach na rzecz ochrony powietrza;

* Starać się edukować innych ludzi;

 

Dlaczego warto podjąć walkę, czyli …

Korzyści, wynikające z  ograniczania emisji szkodliwych pyłów i gazów do atmosfery:

- Pozytywny wpływ na zdrowie i długość życia;

- Poprawa jakości życia;

- Czyste środowisko naturalne;

- Większa atrakcyjność terenu;

- Poprawę walorów turystycznych oraz warunków klimatycznych miejscowości.

- Ograniczenie kosztów ekonomicznych. Dzięki obniżeniu kosztów leczenia mieszkańców oraz odnowy budynków;

Oddychanie czystym powietrzem jest podstawową potrzebą każdego człowieka. Każdy z nas ma prawo do życia i pracy w środowisku niezagrażającym naszemu zdrowiu, a wręcz mu sprzyjającym. Tyle teorii. W praktyce prawo to w wielu miejscach naszego kraju nie jest zagwarantowane.

Dlatego tak ważne jest, aby wzrosła nasza świadomość związana z wpływem zanieczyszczeń na nasze zdrowie. Być może wtedy łatwiej będzie dokonać wszelkich zmian niezbędnych do poprawy jakości powietrza, którym wszyscy bez wyjątku oddychamy.

Drugim czynnikiem szkodzącym środowisku, który chciałabym dokładniej omówić, jest …

Hałas

Każdego dnia mamy do czynienia z powszechną obecnością hałasu. Występuje on głównie w dużych miastach (duża ilość tras komunikacyjnych, sklepów, obiektów usługowych i przemysłowych). Ale nie tylko.  W ostatnich latach problem tak mocno przybrał na sile, że hałas stał się powszechnym zagrożeniem dla środowiska.

Czym jest hałas?

Hałas to wszelkie nieprzyjemne, uciążliwe czy wręcz szkodliwe dźwięki. Wg definicji to dźwięk o częstotliwości od 16 do 16000 Hz.

Dźwięki dochodzące z otoczenia działają na nasz narząd słuchu oraz inne zmysły. Ponadto zakłócają nasz spokój, są wręcz dokuczliwe, uciążliwe, a nawet szkodliwe. Nadmierny hałas może być przyczyną rozdrażnienia, stresu, a także zakłócać sen i wypoczynek Do hałasu nie można się przyzwyczaić! Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca równoważny poziom dźwięku na zewnątrz budynku, który nie powinien przekraczać 55 dB. w dzień i 45 dB. w nocy.

Wpływ hałasu na zdrowie i samopoczucie

Hałas źle wpływa zarówno na nasze samopoczucie psychiczne, jak i układ nerwowy. W zasadzie przekłada się na ogólne zdrowie fizyczne człowieka. Oczywiście odczuwanie hałasu jest w dużym stopniu subiektywne. Jest uzależnione m.in. od odporności psychicznej i nastroju człowieka, ale zależy też od rodzaju hałasu.

Z badań wynika, że hałas o poziomie:

• 70 - 85 dB. Może działać szkodliwie na zdrowie, powodować bóle głowy, mieć zły wpływ na układ nerwowy;
• 85 – 120 dB. Powoduje uszkodzenie słuchu, problemy w działaniu układów: krążenia i nerwowego, a także równowagi;
• powyżej 120 dB. Może powodować nie tylko zaburzenie równowagi, ale też w koordynacji ruchów kończyn. Może wywoływać też stany lękowe, depresyjne i objawy chorób psychicznych;

Jednym z najbardziej uciążliwych źródeł hałasu jest hałas drogowy. Wraz z rozwojem transportu oraz infrastruktury drogowej, problem ten staje się coraz większy. Dotyczy on zarówno obszarów miejskich, jak i pozamiejskich leżących w sąsiedztwie głównych dróg. Dlatego też konieczne stało się sprawdzanie i ocenianie hałasu w środowisku oraz podejmowanie działań na rzecz jego ograniczenia. Można to zrobić, np. budując ekrany akustyczne lub stosując specjalne nawierzchnie drogowe zmniejszające emisję hałasu.

Dla mnie osobiście hałas jest ogromnym zagrożeniem. Nie jestem odporna psychicznie na tenże czynnik. Powoduje on u mnie nie tylko rozdrażnienie czy utrudnienie skupienia się, ale przede wszystkim stres i poczucie wewnętrznego lęku czy też obawy. Dlatego staram się go unikać. Oczywiście dużo zależy od tego, gdzie mieszkamy. W przypadku wynajmu, a tym bardziej kupna domu/mieszkania warto brać pod uwagę właśnie czynniki środowiska, w tym m.in. hałas. Wydaje się, że niestety wiele osób o tym zapomina. Doświadczyłam mieszkania w różnych miejscach i przyznam Ci się, że jednym z moich kryteriów wyboru zawsze było to czy miejsce jest ciche, spokojne. Wraz z upływem czasu uważam, że jest to wręcz element kluczowy. Przygotowując ten wpis zamiast zgiełku, szumu komunikacyjnego słyszę śpiew ptaków i powiem Ci, że jest to bardzo przyjemne uczucie. A Ty jak radzisz sobie z hałasem? Przeszkadza Ci on? Być może dla Ciebie hałas nie stanowi problemu, bo jak wspomniałam wcześniej, odczuwanie hałasu jest w dużej mierze subiektywne. Jeśli jednak masz z nim problem, to zastanów się w czy i w jaki sposób możesz ograniczyć jego niekorzystne oddziaływanie na swoje zdrowie i samopoczucie.

Na końcu chciałam jeszcze wspomnieć o zanieczyszczeniu żywności, która dość często ma też związek z zanieczyszczeniami środowiska, czyli wody, powietrza i gleby. Oczywiści nie są to jedyne przyczyny skażeń żywności, ale o tym za chwilę.

Zanieczyszczenia żywności

Zacznę od tego, że bezpieczna żywność to taka, która nie wywołuje żadnych niepożądanych skutków zdrowotnych. Takie jak: zatrucia, choroby czy inne problemy zdrowotne. Do zanieczyszczenia żywności może dojść na etapie: wytwarzania, pakowania, transportu, przechowywania, a także przygotowania do spożycia.

Czym są zanieczyszczenia żywności?

To obecne w żywności: szkodniki, mikroorganizmy, toksyny, substancje chemiczne lub inne substancje obce, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka lub też powodować nieprzydatność do spożycia.

Źródłami zanieczyszczeń żywności mogą być:

• Środowisko – woda, gleba, powietrze;
• Pozostałości z działalności rolniczej - nawozy, środki ochrony roślin;
• Pozostałości z działalności hodowlanej– pasze, leki;
• Pozostałości procesu technologicznego;
• Opakowanie;

Zanieczyszczenia żywności możemy podzielić na biologiczne, chemiczne i fizyczne. Te, które są lub mogą być związane z zanieczyszczeniem środowiska to głównie zanieczyszczenia chemiczne. Postaram się pokrótce je przybliżyć.

Zanieczyszczenia biologiczne to m.in. grzyby, pleśnie, bakterie, wirusy. Powodują m.in. zatrucia pokarmowe (wirusowe np. WZW typu A, rotawirusy oraz bakteryjne np. Salmonella). Są też przyczyną psucia się żywności (zmiana smaku, zapachu i tekstury, zachodzenie procesów gnilnych).

Najczęstszym źródłem zatruć są:
- potrawy z surowych jaj, mięsa, mleka (tj. lody, kremy do ciast czy tatar);
- potrawy przygotowane w nieodpowiednich warunkach (np. brak higieny czy zbyt wysoka temperatura w pomieszczeniu);
- potrawy przygotowane z surowców pozyskanych w nieodpowiednich warunkach (np. złe warunki higieniczne czy sanitarne w ubojni).

Skażenia biologiczne żywności mogą być też przyczyną chorób odzwierzęcych (np. BSE).

Aby uniknąć zanieczyszczeń biologicznych żywności, ważne jest przestrzeganie następujących zasad:

• Wybieraj odpowiedniej jakości surowce. Ze słabej jakości surowca nie otrzymasz dobrej, zdrowej potrawy;
• Dokładne myj surowce. W ten sposób pozbędziesz się większości zanieczyszczeń znajdujących się na produktach np. roślinach okopowych;
• Zachowaj higienę podczas przygotowywania posiłku. Ważne jest działanie od czynności „brudnych” do „czystych”, by nie zanieczyszczać czystszej żywności czy narzędzi tą bardziej „brudną". Istotne jest również mycie rąk między tymi czynnościami;
• Zadbaj o odpowiednią obróbkę produktów. Procesy tj. suszenie, mrożenie, pasteryzacja czy sterylizacja hamują rozwój i częściowo lub całkowicie niszczą florę bakteryjną;
• Przestrzegaj warunków przechowywania produktów i potraw. Nieodpowiednie warunki mogą być przyczyną wtórnego zanieczyszczenia produktu lub przyspieszać namnażanie się bakterii;

Zanieczyszczenia chemiczne. Groźną grupą zanieczyszczeń żywności są te spowodowane substancjami chemicznymi. Mogą one prowadzić do ostrych zatruć lub trwających przez dłuższy czas chorób. Różne pierwiastki i związki chemiczne, które znajdują się w żywności w sposób przypadkowy, mogą w ogromnym stopniu wpływać na nasze zdrowie. Mogą one powodować albo natychmiastowe objawy, albo też zmiany w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu, dające się stwierdzić dopiero po pewnym czasie.

Rodzaje zanieczyszczeń chemicznych:

Metale ciężkie (np. ołów, kadm, i rtęć). Do skażenia żywności metalami ciężkimi dochodzi głównie poprzez zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby. Mogą też one pochodzić z aparatury przemysłowej, opakowań oraz z różnych składników dodawanych do żywności. Zdarza się również że pochodzą z pestycydów, barwników i nawozów sztucznych. Metale ciężkie w nadmiernej ilości mogą powodować zatrucia głównie przewlekłe (ostre bardzo rzadko). Mogą też powodować różnego rodzaju nowotwory, zmiany genetyczne, czy też wady rozwojowe płodu. Przyczyniają się również do powstania nadciśnienia, miażdżycy, zmian neurologicznych oraz zwiększonej podatności na infekcje.

Pestycydy  tzw. środki ochrony roślin. To substancje chemiczne przeznaczone do likwidowania wszelkiego rodzaju plag (np. gryzonie, owady, grzyby, chwasty). W przypadku ich stosowania ważne jest zachowanie okresu karencji. Jest to okres, w którym opryski przenikają do roślin lub pozostają na ich powierzchni. W tym czasie nie wolno dokonywać zbiorów upraw ani spożywać produktów poddanych opryskom.

Resztki pestycydów w żywności lub wodzie mogą być przyczyną nie tylko ostrych zatruć, ale też powodować skutki odległe w czasie. Przyczyniają się one do występowania nowotworów, zmian genetycznych oraz zmian rozwojowych płodu.

Azotany i azotyny. Ich zawartość jest szczególnie wysoka w roślinach uprawianych w szklarniach, które są mocno nawożone. Innym ich źródłem są też mieszanki peklujące stosowane do konserwowania mięsa i jego przetworów. Najwięcej azotanów gromadzą: sałata, rzodkiewki, buraki, kalarepa, szpinak, pietruszka, kapusta. Natomiast najmniej: pomidory, papryka, cebula, ziemniaki. Jak zmniejszyć ich zawartość w pokarmie? Podczas przyrządzania potraw, z warzyw powinny być usuwane te części, w których związki te odkładają się w największych ilościach. W warzywach liściastych są to liście zewnętrzne i „głąb”. W marchwi jest to rdzeń, w innych korzeniowych i ziemniakach skórka.

Nitrozaminy powstałe z azotynów i azotanów wykazują silne działanie rakotwórcze. Azotyny mogą powodować przejście hemoglobiny krwi w nieaktywną methemoglobinę. Powoduje to sinicę, problemy z krążeniem, wymioty i biegunkę. Ma to miejsce zwłaszcza u małych dzieci.

Dioksyny. To bardzo toksyczne związki, które powstają w śladowych ilościach (jako produkt uboczny) podczas różnych reakcji chemicznych. M.in. w trakcie spalania drewna i wszelkich związków organicznych. Dioksyny są związkami trwałymi, które gromadzą się w organizmie. Powoduje to, że negatywne efekty zdrowotne mogą pojawić się dopiero po dłuższym czasie. Głównym źródłem narażenia na związki z grupy dioksyn jest spożywanie skażonej nimi żywności, zwłaszcza produktów pochodzenia zwierzęcego.

Najwięcej dioksyn znajdziemy np. w żółtkach jaj, w tłustym nabiale i mięsie, rybach. Wysokie poziomy dioksyn w jajach kurzych związane są ze skażeniem gleby.

Z dostępnych badań wynika, że w sezonie zimowym stężenia dioksyn w powietrzu w naszym kraju mogą być nawet kilkadziesiąt razy wyższe niż w krajach Europy Zachodniej. Również gleba, jak i rośliny mogą być skażone dioksynami. Dzieje się tak przez pył opadający z kominów, ale także przez wysypywanie popiołu, zawierającego bardzo wysokie dawki dioksyn. Większość dioksyn pochodzi z domowych kotłów i pieców na paliwa stałe. Zwłaszcza tych, w których spalane bywają odpady węglowe (muł, flotokoncentrat) oraz komunalne (np. tworzywa sztuczne, drewno impregnowane lub lakierowane). Ważnym źródłem dioksyn jest też spalanie odpadów komunalnych na otwartej przestrzeni (pożary wysypisk odpadów).

Związki z grupy dioksyn są niebezpieczne dla naszego zdrowia nawet w bardzo małych dawkach. Powodują m.in. zaburzenia gospodarki hormonalnej, problemy z płodnością oraz źle wpływają na rozwijający się płód. Maja właściwości rakotwórcze.

Naturalnie występujące toksyny, w tym mykotoksyny, biotoksyny morskie, glikozydy cyjanogenne i toksyny w trujących grzybach. Źródłem mykotoksyn są najczęściej zakażone produkty żywnościowe (np. owoce, warzywa, zboża, ryż, kukurydza). Trujące pleśnie mogą się też namnażać w budynkach.

W przypadku gdy na produkcie spożywczym znajduje się pleśń, jej usunięcie nie powoduje, iż produkt staje się bezpieczny. Toksyny znajdują się też w tej części gdzie nie widać cech zepsucia. Dlatego w przypadku znalezienie pleśni należy wyrzucić cały produkt.

Mykotoksyny to często substancje rakotwórcze. Mogą być też przyczyną ostrych i przewlekłych zatruć. Mogą też powodować alergie, grzybice, choroby układu oddechowego, pokarmowego i wątroby, a także liczne choroby związane z osłabieniem odporności.

Pozostałości leków weterynaryjnych, antybiotyków, hormonów. Mogą pojawić się w żywności pozyskiwanej od zwierząt lub ze zwierząt leczonych bez odpowiedniego okresu karencji. Do celów żywienia ludzi lub produkcji innych środków spożywczych zakazane jest wykorzystywanie produktów pochodzących od zwierząt, którym podawano antybiotyku lub hormony. Mogą one być dopuszczone do spożycia dopiero po upływie obowiązującego okresu karencji oraz po przeprowadzeniu stosownych badań.

Spożywane z żywnością antybiotyki, resztki antybiotyków oraz produktu ich rozpadu niszczą naturalną florę jelit, powodują rozwój szczepów bakterii opornych na antybiotyki, wpierają rozwój zakażeń grzybiczych oraz wywołują reakcję alergiczną.

Natomiast nawet najmniejsza ilość hormonów (spożyta np. z pokarmem) może wpływać bardzo silnie na organizm człowieka. Mogą m.in. zaburzać prawidłowy przebieg zachodzących w nim procesów np. dojrzewania płciowego.

Inne źródła zanieczyszczeń chemicznych to: resztki środków myjących i do dezynfekcji, resztki rozpuszczalników i katalizatorów, substancje migrujące z tworzyw sztucznych oraz skażenia radioaktywnie.

Odnośnie do chemicznych skażeń żywności to nasza sytuacja jest trudna. Oczywiście mamy wybór możemy kupować produkty ekologiczne „bio” i mieć nadzieję, że one są naprawdę „czyste". Możemy też kupować u lokalnych producentów żywności. Jednak wszystko i tak jest oparte na zaufaniu. Nawet jeśli sami posiejemy, zasadzimy, będziemy się starać dochować wszelkich zasad, aby nasze produkty były zdrowe, to nie mamy wpływu na zanieczyszczenia powietrza, które mogą się do nich przedostać. I to jest niestety bardzo przykre.

 

Jeśli jesteś tutaj – to gratuluję!

 

Cóż mogę powiedzieć na koniec? Mam nadzieję, że udało mi się przybliżyć Ci ten jakże ważny dla naszego zdrowia i życia temat zanieczyszczeń środowiska, a zwłaszcza powietrza, którym oddychamy i oddychać będziemy, aż do śmierci. Warto zastanowić się i przemyśleć co my sami możemy zrobić, aby poprawić tę naprawdę trudną sytuację. Jeśli nie przekonują Cię inne aspekty, to pomyśl o zdrowiu swoim i swoich bliskich. Zanieczyszczając środowisko, nie tylko szkodzimy innym, szkodzimy przede wszystkim sobie samym. Pamiętaj, wszyscy oddychamy tym samym powietrzem. A powietrze jest nam niezbędne do życia.